Waarom geluk en depressie geen tegenpolen zijn

De paradox van geluk en depressie

Als ik terugkijk op mijn donkerste periodes, denk ik aan iets wat in eerste instantie misschien raar klinkt: er waren momenten van geluk. Nee, geen uitbundige vreugde, geen “alles is geweldig”-gevoel. Maar kleine lichtpuntjes, zelfs midden in de chaos van depressie. Het duurde een tijd voordat ik me realiseerde dat geluk en depressie niet per se elkaars tegenpolen zijn. En het duurde nog langer voor ik dat accepteerde en ging gebruiken in mijn reis naar herstel.  

Laten we opnieuw één van mijn reizen naar herstel volgen. Vandaag kijk ik naar de ontdekking dat geluk en depressie niet elkaars tegenpolen zijn en hoe dit inzicht kan helpen bij herstel. 

Heb je haast en kun je niet het hele artikel lezen? Scroll dan gewoon zoals je gewend bent naar de “Conclusie.”

Mijn eigen verhaal

Ik weet nog goed dat ik op een dag, tijdens een zware periode, naar buiten keek terwijl mijn kat Duvel op mijn schoot lag te knorren. Het voelde alsof er een zware deken over me heen hing die ik niet van me af kon schudden. Toch, terwijl ik naar het groene park keek en de blauwe lucht met de zon erboven, viel mijn oog op een klein detail: een vlinder die in onze moestuin van plant naar plant vloog. Het gemak waarmee de vlinder door de lucht bewoog, het contrast met het groen van de planten, en het zachte geknor en de warmte van Duvel. Voor een fractie van een seconde voelde ik een glimlach op mijn gezicht. Het was niet alsof mijn depressie ineens verdween—verre van. Maar er was een moment van puur, ongedwongen geluk, midden in die donkere wolk.

Dat moment liet me zien dat zelfs in de diepste dalen, er momenten van verlichting kunnen zijn. Deze kleine geluksmomenten voelen soms onterecht, alsof je niet mag lachen als je je somber voelt. Maar dat is een misvatting. Juist die momenten bieden een venster naar herstel.

Geluk en depressie: een complexer verband dan gedacht

Gevoelsmatig lijkt je gelukkig voelen het tegenovergestelde te zijn van je depressief voelen. Maar niets is minder waar! Dat blijkt ook uit de bevindingen van Fredrickson (2001), die ontdekte dat positieve emoties, zelfs als ze tijdelijk zijn, een buffer kunnen vormen tegen de negatieve effecten van stress en depressie. Dit ondersteunt het idee dat kleine momenten van geluk waardevol kunnen zijn, zelfs binnen de context van een depressieve stemming.

De realiteit is dat geluk niet altijd groots hoeft te zijn. Het zijn juist die subtiele, vaak over het hoofd geziene momenten die een verschil kunnen maken. In het drukke tempo van ons leven worden we vaak zo opgeslokt door negativiteit en zwaarmoedigheid dat we vergeten dat er ook ruimte is voor het goede, hoe klein het ook is.

Wetenschappelijke inzichten: Geluk en depressie als twee zijden van dezelfde medaille

Onderzoek ondersteunt het idee dat geluk en depressie niet noodzakelijkerwijs elkaars tegenpolen zijn. Volgens een studie van Diener en Seligman (2004) kan het ervaren van momenten van geluk bijdragen aan het algehele welzijn, zelfs wanneer iemand kampt met depressieve symptomen. Mensen met een depressieve stoornis ervaren vaak momenten van positieve affectie, hoewel deze momenten minder frequent en minder intens zijn dan bij mensen zonder depressie.

Lyubomirsky, Sheldon en Schkade (2005) wijzen op het feit dat geluk niet altijd een constante toestand is, maar fluctueert afhankelijk van verschillende factoren. Dit betekent dat zelfs in periodes van depressie, positieve ervaringen kunnen plaatsvinden die bijdragen aan een gevoel van geluk, zelfs als de overheersende stemming somber blijft. Het idee dat we volledig gelukkig of volledig depressief zijn, is dus niet houdbaar.

Geluk is niet de afwezigheid van verdriet

In de maatschappij wordt vaak gedacht dat je niet verdrietig en gelukkig tegelijkertijd kunt zijn. Geluk wordt gezien als de norm, als iets waar we constant naar zouden moeten streven. Depressie wordt dan automatisch het tegenovergestelde, iets dat je zo snel mogelijk moet oplossen of vermijden. Maar dit perspectief is niet altijd helpend. Geluk is geen constante staat van euforie, en depressie sluit niet uit dat je nog momenten van geluk kunt ervaren.

Ik ontdekte dat je ook geluk kunt vinden in de kleine dingen. Het zijn niet de grote, levens veranderende gebeurtenissen, maar juist de onverwachte, vaak onopgemerkte momentjes die waardevol zijn. Het kan een kop koffie zijn die precies goed smaakt, of een opmerking van een vriend die even door je somberheid heen prikt. Of het kan een simpel moment zijn, zoals met je broer op de bank hangen terwijl jullie samen Mario Kart spelen om te ontspannen.

De waarde van beide emoties

Wat ik heb geleerd, en wat ik graag wil delen, is dat het ervaren van geluk tijdens depressie geen verraad is aan je gevoelens. Het is geen teken dat je niet "echt" depressief bent, of dat je je emoties onderdrukt. Het is juist een teken dat we als mensen complexe wezens zijn, die meer dan één emotie tegelijkertijd kunnen ervaren. Depressie en geluk sluiten elkaar niet uit.

Volgens Kashdan en Ciarrochi (2013) kunnen mensen met een depressie vaak ook waardevolle inzichten en gevoelens van geluk ervaren. Het menselijk emotionele spectrum is breed en niet altijd gemakkelijk in te delen in simpele categorieën van positief of negatief. Depressie kan overweldigend voelen, maar binnen die somberheid kunnen er momenten zijn die je weer hoop geven, hoe klein ze ook lijken.

Jouw geluksmomenten

Wat zijn jouw geluksmomenten? Misschien zijn ze klein, verstopt tussen de wolken van je somberheid. Of misschien voel je ze nog niet. Maar ze zijn er, soms verborgen in het alledaagse. Door bewust stil te staan bij deze momenten, leer je dat geluk niet een eindbestemming is, maar iets wat je kunt vinden op de meest onverwachte plekken.

Dit is één van de redenen waarom psychologen en coaches je vaak adviseren om je te focussen op dankbaarheid. Je kent de opdracht wel: dagelijks drie dingen opnoemen of opschrijven waar je dankbaar voor bent en daar echt even op focussen. Ikzelf vond de opdracht altijd een beetje suf en ik geloofde niet echt in de mogelijke impact ervan. Tot ik een paar keer een situatie meemaakte waarin ik echt diep ongelukkig en behoorlijk depressief was, maar toch een paar tellen me heel gelukkig voelde. Toen ik in de dagen daarna terugdacht aan die momenten, merkte ik dat het terugdenken me iets minder rot liet voelen.

Hoe geluk helpt bij herstel

Het idee dat geluk kan helpen bij herstel is niet alleen theoretisch, maar ook praktisch toepasbaar. Het is belangrijk om bewust te zoeken naar die kleine geluksmomenten, zelfs als ze moeilijk te vinden lijken. Dit kan de basis zijn van zelfzorg en mentale weerbaarheid. Door je te richten op kleine positieve ervaringen, bouw je langzaam aan een netwerk van positieve emoties die je helpen veerkrachtiger te worden in moeilijke tijden.  

Er is ook steeds meer bewijs dat mindfulness en het bewust focussen op positieve momenten een krachtig effect kunnen hebben op het verminderen van depressieve symptomen. Mindfulness-gebaseerde interventies, zoals beschreven door Segal, Williams, en Teasdale (2018), moedigen mensen aan om aanwezig te zijn in het moment en om negatieve gedachten niet te vermijden, maar juist te accepteren zonder erdoor overspoeld te raken. Geluksmomenten observeren en erkennen is een stap richting meer bewustzijn en zelfcompassie.

Conclusie

Depressie en geluk zijn niet de uitersten van een spectrum, maar kunnen verrassend genoeg tegelijkertijd aanwezig zijn. Zoals mijn eigen verhaal laat zien, is het mogelijk om midden in een donkere periode toch momenten van geluk te ervaren, hoe klein ze ook mogen lijken. Wetenschappelijk onderzoek bevestigt dit: zelfs tijdens depressie kunnen positieve emoties waardevol zijn en bijdragen aan herstel.

In plaats van geluk te zien als een staat die we continu moeten nastreven en depressie als iets wat we koste wat kost moeten vermijden, kunnen we beide emoties omarmen als onderdeel van onze complexe menselijke ervaring. Het is geen verraad aan je depressieve gevoelens om die kleine geluksmomenten toe te laten—het kan juist een krachtig hulpmiddel zijn in je weg naar herstel.

Vraag jezelf vandaag eens af: Wanneer voelde ik me voor het laatst, zelfs voor een kort moment, gelukkig? Schrijf het op en omarm dat het oké is om beide emoties tegelijk te voelen. Je bent niet alleen.

---

Referenties:

- Diener, E., & Seligman, M. E. P. (2004). Beyond Money: Toward an Economy of Well-Being. Psychological Science, 5(1), 15-25.

- Fredrickson, B. L. (2001). The role of positive emotions in positive psychology: The broaden-and-build theory of positive emotions. American Psychologist, 56(3), 218-226.

- Kashdan, T. B., & Ciarrochi, J. (2013). Mindfulness, Acceptance, and Positive Psychology: The Seven Foundations of Well-Being. New Harbinger Publications.

- Lyubomirsky, S., Sheldon, K. M., & Schkade, D. (2005). Pursuing Happiness: The Architecture of Sustainable Change. Review of General Psychology, 9(2), 111-131.